Türk Anayasa Tarihi 1808-2022

Osmanlı Devleti’nde kamu özgürlüklerinin gelişimi hareketleri ve bu hareketin ilk belgesi olan 1808 tarihli Sened-i İttifak’tan itibaren, 1982 Anayasası dönemine kadar Türkiye’nin yaklaşık 200 yıla yakın bir döneminde vuku bulan anayasa hareketlerini bu çalışmamızda ayrıntılarıyla irdelemeye çalıştık.

Sened-i İttiafak belgesinin hazırlanmasından sonra ayrıntılarıyla üzerinde durduğumuz konular, 1839 tarihli Tanzimat Fermanı, 1856 tarihli Islahat Fermanı, 1876 Kanun-ı Esâsi’si, II. Meşrutiyet hareketinden sonra bu Kanun-ı Esâsi’nin üzerinde yapılan tadiller, Millî Mücadele hareketi, 1921 Teşkilat-ı Esâsiye Kanunu’nun hazırlanması, kabulü, uygulanışı, 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun hazırlanıp 1961 tarihine kadar uygulanması, 191 Anayasası’nın hazırlanıp uygulama dönemi ve nihayet 1982 Anayasası olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olmak itibariyle 1876 Kanun-ı Esasi’si ile Cumhuriyet Tarihinin ilk hazırlanan anayasası olmak bakımından da 1921 Teşkilat-ı Esâsiye Kanunu üzerinde oldukça ayrıntılı biçimde durulmuş, bu anayasaların gerek hazırlanışı gerekse getirdiği müesseseler diğer belgelere nazaran ayrıntı ile incelenmişlerdir.

Tarihi kronoloji itibariyle 1876 Anayasası Türkiye’de uygulamadan kaldırıldığı 30 yıl da dikkate alındığı takdirde 45 yıl, 1921 Anayasası sadece 3 yıl, 1924 Anayasası da 1961 Anayasası’nın yürürlük tarihi olan 1961’e kadar toplam 37 yıl yürürlükte kalmıştır. 1961 Anayasası ise 1980 müdahalesiyle yürürlükten kaldırılmış, bilahare hazırlanan anayasa tasarısı referandum ile 1982 tarihinde, 1982 Anayasası olarak yürürlüğe girmiştir. 1982 Anayasası’nda birçok değişiklik olmuş ve halk oylamalarıyla yürürlüğe girmiştir.

Çalışmamızın ana amacı, anayasa hareketleri tarihimize bir ışık tutabilmektir.